تاریخ هجده سالهٔ آذربایجان یا سرنوشت گردان و دلیران نوشته احمد کسروی دنبالهٔ کتاب تاریخ مشروطه ایران است. در این کتاب تحولات ایران با محوریت آذربایجان پس از فتح تهران و شکست استبداد صغیر (۱۲۸۸ خورشیدی) تا مرگ شیخ محمد خیابانی در ۱۲۹۹ بررسی می‌گردد. کسروی در کتاب تاریخ مشروطه ایران به‌طور مفصل وقایع پیش از شروع جنبش مشروطه از ۱۲۸۴ تا ۱۲۸۸ خورشیدی را به رشته تحریر درآورده است. کسروی مطالب تاریخ انقلاب مشروطه ایران و تاریخ هیجده ساله را به صورت مقاله‌های دوره‌ای در مجله پیمان منتشر می‌کرد و در سال ۱۳۱۹ آنها را به صورت کتاب عرضه نمود. او در تاریخ هجده ساله آذربایجان وقایع این منطقه را محور قرار داده و سیر تاریخی ۱۸ ساله مشروطه را دنبال نموده و با همان روش نگارش تاریخ انقلاب مشروطه ایران بر روایت مستند تاریخی پس از فتح تهران پرداخته است. از نظر برخی، بررسی تاریخ مشروطه، سرآغاز بروز و ظهور عینی تقابل کسروی با شیعه و قشر روحانیت است. Source: Wikipedia (fa)